Το Δηµοτικό Σχολείο Χορτάτων

Του ΣΠΥΡΟΥ Ν. ΒΟΥΚΕΛΑΤΟΥ
Το Δημοτικό Σχολείο Χορτάτων, που σήμερα βρίσκεται ερμητικά κλειστό και αραχνιασμένο από το 1988, λόγω έλλειψης μαθητών, έχει τη δική του ιστορία. Απ’ τα θρανία του πέρασαν γενιές και γενιές Χορτιωτών.

Άλλοι, λόγω φτώχειας, το παράτησαν στη μέση, άλλοι το τελείωσαν χωρίς να προχωρήσουν στο Γυμνάσιο και ορισμένοι, οι πιο τυχεροί, συνέχισαν τις σπουδές τους στο Γυμνάσιο και το Πανεπιστήμιο και έγιναν σπουδαίοι επιστήμονες, που τίμησαν το χωριό μας, με κορυφαίο τον Παναγιώτη Χόρτη (Μανταγιάννη), πανεπιστημιακό γιατρό. Οι γραμμές που ακολουθούν, φιλοδοξούν να αναδείξουν ένα μικρό μέρος αυτής της ιστορίας. Να δώσουν την ευκαιρία στους μεγαλύτερους να θυμηθούν και στους νέους να μάθουν. Οι μεγαλύτεροι να γυρίσουν πίσω στο χρόνο, να ζωντανέψουν τις παιδικές τους αναμνήσεις, να γίνουν για λίγο παιδιά, να θυμηθούν το σχολείο τους, τους δασκάλους τους, τους συμμαθητές τους, τις ζαβολιές τους, τα ξεφωνητά και τα παιχνίδια στο προαύλιο, τις χαρές και τις πίκρες γενικά της σχολικής τους ζωής. Οι νέοι να μάθουν πόσο διαφορετικό ήταν το παλιό σχολείο από το σημερινό. Πόσο δύσκολα μάθαιναν τα παιδιά γράμματα, σε αντίθεση με τις ανέσεις που υπάρχουν σήμερα. Αυτά που θα διαβάσουν παρακάτω θα τους φανούν παραμύθι. Δεν μπορούν να φανταστούν πως πολλά παιδιά πήγαιναν σχολείο νηστικά και ξυπόλητα, χωρίς βιβλία. Το χειμώνα, μάλιστα, τουρτούριζαν απ’ το κρύο, αφού θέρμανση δεν υπήρχε. Γράφανε στην πλάκα με το κοντύλι και στα τετράδια με την πένα, που τη βουτούσαν στο μελανοδοχείο. Στην έδρα του δασκάλου η βέργα χτυπούσε αλύπητα τα παιδιά στα χέρια και τα πόδια. Τα αφτιά μάτωναν απ’ το τράβηγμα. Το κείμενο αυτό είναι προϊόν συλλογής πληροφοριών από ηλικιωμένους χωριανούς μας, έρευνας στο αρχείο του σχολείου μας, που φυλάσσεται στο Δημοτικό Σχολείο Βασιλικής και προσωπικής μου εμπειρίας. Δυστυχώς στο αρχείο δεν υπάρχει κανένα στοιχείο πριν από το 1937. Το παλιότερο βιβλίο που βρέθηκε είναι ένα παλιό φθαρμένο μαθητολόγιο του 1937. Προφανώς την ανώμαλη περίοδο της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, που το σχολείο ήταν ξέφραγο αμπέλι, το παλιό αρχείο καταστράφηκε. Συνεπώς τα στοιχεία που άντλησα και παρουσιάζω παρακάτω αναφέρονται στη χρονική περίοδο από το 1937 και μετά. Τέλος, οφείλω να σημειώσω ότι στη συλλογή πληροφοριών και στην έρευνα του σχολικού αρχείου, βοήθησε με μεγάλη προθυμία ο Γιάννης Χόρτης του Βαγγέλη Κολοπατή, ο λεγόμενος και πρόεδρος.

Η στέγαση του Δημοτικού Σχολείου Χορτάτων 
Το Δημοτικό Σχολείο Χορτάτων, πριν κτιστεί το πανέμορφο πέτρινο διδακτήριο που καμαρώνουμε σήμερα στο χωριό, δεν είχε μόνιμη στέγη. Στεγαζόταν περιστασιακά σε διάφορα σπίτια. Λεπτομέρειες, πριν από τη δεκαετία του 1930, δεν γνωρίζουμε, γιατί το παλιό αρχείο του σχολείου έχει καταστραφεί. Αυτό που είναι βέβαιο, σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες ηλικιωμένων συγχωριανών μας, είναι ότι τη δεκαετία του 1930 στεγαζόταν στα Kολοπατάτα, στο σπίτι του Γιώργου Μ. Χόρτη (Μίκιου). Εκεί δίδαξε πρώτα η δασκάλα Ιουλία Λάζαρη από την Κέρκυρα και μετά, μέχρι το σχολικό έτος 1936-1937, η δασκάλα Μαρία Δελαπόρτα από την Εύγηρο. Στο τέλος της δεκαετίας του ΄30 μεταφέρθηκε στο σπίτι της Αλέξως (ανακαινισμένο σήμερα), εκεί που αργότερα έμεναν οι οικογένειες του Θοδωρή και του Σταύρου Βουκελάτου. Δυστυχώς σ’ αυτό το σχολείο διαδραματίστηκαν σκηνές φρίκης. Κατά την ανώμαλη περίοδο της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, που τα κομματικά πάθη κυριαρχούσαν, ο χώρος αυτός μάθησης και διδασκαλίας μετατράπηκε σε κολαστήριο και χώρο βασανιστηρίων. Όταν αιφνιδιαστικά, έμπαιναν στο χωριό ένοπλες ομάδες, συλλαμβάνανε τους αντιφρονούντες και δεμένους τους οδηγούσαν στο σχολείο. Εκεί άρχιζε η δοκιμασία της ανάκρισης και ο ανηλεής ξυλοδαρμός. Μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1948 το σχολείο κρίθηκε ακατάλληλο, όπως και τα περισσότερα σπίτια του χωριού. Γι’ αυτό δεν υπήρχε κατάλληλος χώρος για στέγαση. Ως αναγκαστική λύση προκρίθηκε η εκκλησία του Αϊ-Γιάννη. Εκεί μεταφέρθηκαν τα θρανία, ο μαυροπίνακας, οι χάρτες και τα βιβλία του σχολείου. Η λειτουργία - θύμιζε κρυφό σχολειό - ήταν προβληματική. Κρύο, υγρασία και ανεπαρκής φωτισμός. Ηλεκτρικό φως δεν υπήρχε. Κι όταν ο καιρός ήταν συννεφιασμένος, έπεφτε σκοτάδι, οπότε η ανάγνωση και η γραφή σταματούσαν. Τραγικές συνθήκες. Το σχολικό έτος 1952-1953, λόγω του νέου μεγάλου σεισμού η εκκλησία έπαθε ζημιές και τα παιδιά μεταφέρθηκαν, για ασφάλεια, στα Κολοπατάτα, στο σπίτι ενός άλλου Γιώργου Χόρτη, του λεγόμενου Πατσούρα. Εκεί έμειναν για ένα χρόνο. Μια κρυφή ελπίδα όμως υπήρχε στο χωριό ότι οι περιπέτειες των παιδιών θα τελείωναν σύντομα, γιατί μετά το σεισμό του 1948 βγήκε απόφαση για ανέγερση καινούριου σχολείου. Επιτέλους, τα παιδιά θα στεγάζονταν σε μια μόνιμη και όμορφη αίθουσα διδασκαλίας. Απαραίτητη όμως προϋπόθεση για να αρχίσουν οι εργασίες ήταν η Κοινότητα να διαθέσει οικόπεδο και προσωπική εργασία. Τα προβλήματα αυτά αντιμετωπίστηκαν αμέσως. Το οικόπεδο το παραχώρησε δωρεάν ο Γεράσιμος Αυλωνίτης (Καραμάνης). Ένας άνθρωπος μειλίχιος, πράος, καλοκάγαθος, που απολάμβανε την εκτίμηση και την αγάπη όλου του χωριού. Πάντα πρόθυμα προσέφερε τις υπηρεσίες του στο σχολείο και στην εκκλησία ως εκκλησιαστικός επίτροπος επί σειρά ετών. Οι συγχωριανοί μας, από την πλευρά τους, έτρεξαν να βοηθήσουν με την προσωπική τους εργασία να φτιαχτεί το καινούριο σχολείο, το δικό τους σχολείο, το σχολείο των παιδιών τους, το δεύτερο σπίτι τους, όπως έλεγαν. Αμέσως με όρεξη ρίχτηκαν στη δουλειά. Άνοιξαν τα θέμελα, έβγαλαν και κουβάλησαν την καλύτερη πέτρα από τα νταμάρια του χωριού, συγκέντρωσαν άμμο και ασβέστη, κουβάλησαν νερό για τη λάντζα, στέκονταν πάντα δίπλα στους μαστόρους και βοηθούσαν σε ό,τι χρειαζόταν. Το κτίσιμο το ανέλαβαν εξ ολοκλήρου ντόπιοι, από τον Άϊ-Θόδωρο, άριστοι τεχνίτες, εξειδικευμένοι στο να πελεκάνε την πέτρα με το σφυρί: Επαμεινώνδας Χόρτης (Λιάπης), Αλεξανδρής Χόρτης (Λιάπης), Πάνος Αχείμαστος, Σπύρος Μεσσήνης και Γιώργος Μεσσήνης. Την τέχνη την έμαθαν από τους πατεράδες τους μαστρο-Σπύρο, μαστρο-Γιώργο και μαστρ’ Αναστάση. Το καινούριο σχολείο τελείωσε το 1954, όπως μαρτυρεί και η εντοιχισμένη στην είσοδό του μαρμάρινη πλάκα. Μαζί τελείωσαν και τα βάσανα των παιδιών, που πήγαιναν πέρα δώθε. Ένα όνειρο γίνεται πραγματικότητα. Ένα πανέμορφο διδακτήριο, καμάρι του χωριού, είναι έτοιμο να λειτουργήσει. Η αίθουσα διδασκαλίας σύγχρονη, ευρύχωρη και ηλιόλουστη ανοίγει την «αγκαλιά» της και υποδέχεται 63 παιδιά. Το γραφείο του δασκάλου άνετο και λειτουργικό. Στο ευρύχωρο και κατάλληλα διαμορφωμένο προαύλιο τα παιδιά χαρούμενα απολαμβάνουν τα παιχνίδια τους. Τα δέντρα φυτεύτηκαν από τα ίδια τα παιδιά, με την επίβλεψη του δασκάλου, το 1962. Τα προσέφερε δωρεάν το κλιμάκιο των Ελβετών (ο γνωστός σε όλους μας Ρίκος, η Ασπασία, η Αλίκη, ο Πέτρος και άλλοι), που έκαναν δεντροφύτευση στην περιοχή. Το σχολείο, δυστυχώς, θα λειτουργήσει μόνο για 34 χρόνια. Μέχρι το 1960 ήταν πληθωρικό. Είχε πολλά παιδιά, περισσότερα από 50. Το 1958 π.χ. είχε 58. Από το 1960 και μετά ο αριθμός πέφτει κάτω από 50. Χρόνο με το χρόνο τα παιδιά όλο και λιγοστεύουν. Το 1972 είναι 23 και το 1977 13. Η ραγδαία όμως μείωση συνεχίζεται, ώσπου το 1988 – ποιος θα το πίστευε; – λειτουργεί μόνο με δύο (2) παιδιά και δασκάλα την Αναστασία Χόρτη του Χρήστου Σκαλτσά. Έτσι επέρχεται το μοιραίο. Υπογράφεται η ληξιαρχική πράξη «θανάτου» και το σχολείο κλείνει οριστικά. Έκτοτε παραμένει κλειστό, βουβό και αραχνιασμένο μέχρι σήμερα, Σεπτέμβριο του 2014, που γράφονται αυτές οι γραμμές. Τα λίγα παιδιά του χωριού κατά τα σχολικά έτη 1988-1989 και 1989-1990 μεταφέρονται, με φροντίδα του Δήμου, στο Δημοτικό Σχολείο Νικολή. Το 1990 κλείνει και το σχολείο στο Νικολή και το επόμενο σχολικό έτος 1990-1991 τα παιδιά που έχουν απομείνει στα χωριά Χορτάτα, Κομηλιό, Δράγανο, Αθάνι, Μανάσι και Νικολή μεταφέρονται στο Δημοτικό Σχολείο του Αγίου Πέτρου. Το σχολείο αυτό θα λειτουργήσει για είκοσι περίπου χρόνια και μετά θα ακολουθήσει την τύχη των άλλων σχολείων. Θα κλείσει και αυτό το σχολικό έτος 2010-2011, λόγω έλλειψης μαθητών. Το επόμενο σχολικό έτος 2011-2012 όλα τα παιδιά που έχουν απομείνει στα χωριά : Χορτάτα, Κωμηλιό, Δράγανο, Αθάνι, Μανάσι, Νικολή και Άγιο Πέτρο μεταφέρονται στο Δημοτικό Σχολείο Βασιλικής. Περιπετειώδης λοιπόν η στέγαση του Δημοτικού μας Σχολείου. Από τα Κολοπατάτα ξεκινά τη δεκαετία του 1930 και στη Βασιλική καταλήγει το 2012. Στη Βασιλική μεταφέρεται σήμερα ο ένας και μοναδικός μαθητής που υπάρχει στο χωριό. Από τα 50 και 60 παιδιά που είχε το σχολείο μας παλαιότερα φθάσαμε στο ένα. Τι να πει κανείς…. Το χωριό ερημώνει. Κρίμα!

Η φοίτηση στο Δημοτικό Σχολείο Χορτάτων 

Πριν από τη δεκαετία του ’40, κυρίως όμως όσο πιο πίσω πάμε στο χρόνο, η φοίτηση στο σχολείο ήταν προβληματική και άτακτη. Πολλά παιδιά, συνήθως τα κορίτσια, όταν συμπλήρωναν τον κατάλληλο χρόνο, δεν πήγαιναν καθόλου στο σχολείο. Έτσι έμεναν αναλφάβητα. Δεν γνώριζαν ανάγνωση και γραφή. Δεν ήξεραν ούτε την υπογραφή τους να βάλουν, όπως έλεγαν τότε. Οι γονείς προτιμούσαν να τα κρατούν στο σπίτι, για να προσέχουν τα μικρότερα αδέρφια, να φροντίζουν τα ζώα και να βοηθούν στα χωράφια. Όμως και αυτά που πήγαιναν στο σχολείο δεν τέλειωναν όλα. Τα περισσότερα, κυρίως τα κορίτσια, το άφηναν στη μέση. Όσα είχαν την τύχη να το τελειώσουν ήταν σχεδόν αδύνατον να προχωρήσουν στο Γυμνάσιο. Η φτώχεια δεν το επέτρεπε. Το Γυμνάσιο είχε έξοδα : ενοίκιο – τα παιδιά τότε έμεναν στη Χώρα – φαγητό, βιβλία, ακόμη και εγγραφές πλήρωναν οι μαθητές. Δεν υπήρχε τότε η δωρεάν Παιδεία. Ίσως να μην έδιναν και οι γονείς ιδιαίτερη σημασία στη μόρφωση των παιδιών τους. Οι πιο ευκατάστατοι οικονομικά και οι πιο «προοδευτικοί» έπαιρναν τη μεγάλη απόφαση και έστελναν τα παιδιά τους στο Γυμνάσιο. Και αυτοί, όμως, ήταν ελάχιστοι. Τα παιδιά που πήγαν στο Γυμνάσιο πριν απ’τον πόλεμο μετριούνται στα δάχτυλα. Συγκεκριμένα ήταν : Απ’τους παλαιότερους, οι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού Ιωάννης Κ. Χόρτης και Ευάγγελος Δ. Τζεφριός, ο δάσκαλος απ΄τον Αϊ-Θόδωρο Νικόλαος Αχείμαστος, ο καθηγητής Βασίλης Χόρτης, τα αδέρφια Σπύρος και Δημήτριος (Μήτσος) Χόρτης αξιωματικοί της Χωροφυλακής, ο Κωνσταντίνος (Κωστάκης) Αυλωνίτης υπάλληλος Νομαρχίας Πρέβεζας και ο Παναγιώτης Χόρτης (Μανταγιάννης) Πανεπιστημιακός γιατρός, εξέχουσα προσωπικότητα, διακεκριμένος επιστήμονας και, προπάντων, υπέροχος άνθρωπος, που πάντα με το χαμόγελο στα χείλη πρόθυμα εξυπηρετούσε όχι μόνο τους Χορτιώτες, αλλά όλους τους Λευκαδίτες, που η ανάγκη τούς έφερνε να χτυπήσουν την πόρτα του ιατρείου του ή να επισκεφτούν το «Νοσοκομείο Σωτηρία» όπου εργαζόταν. Λίγο πριν απ’ τον πόλεμο ακολουθούν τα δύο παιδιά του δασκάλου Νικολάου Αχείμαστου – ο γιατρός Γεράσιμος Αχείμαστος και ο συμβολαιογράφος Γιώργος Αχείμαστος. Μετά μεσολαβεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα που κανένα παιδί δεν πηγαίνει στο Γυμνάσιο. Ήταν και ο πόλεμος και η Κατοχή στη μέση. Πείνα και δυστυχία. Μετά τον πόλεμο και συγκεκριμένα το 1946 το πρώτο και μοναδικό παιδί που ακολουθεί το δρόμο για το Γυμνάσιο είναι ο τελωνιακός Στάθης (Τάκης) Χόρτης. Με την πάροδο του χρόνου και το τέλος της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου τα πράγματα αλλάζουν. Οι οικονομικές συνθήκες βελτιώνονται. Χρόνο με το χρόνο όλο και περισσότερα παιδιά πάνε στο Γυμνάσιο. Από τη δεκαετία δε του ’60 και μετά, σχεδόν όλοι οι γονες θεωρούν υποχρέωσή τους να σπουδάσουν τα παιδιά τους. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, δουλεύουν σκληρά και, με στερήσεις πολλές φορές, αγωνίζονται να πραγματοποιήσουν το μεγάλο τους όνειρο. Να εξασφαλίσουν στα παιδιά τους μια καλύτερη ζωή απ’ τη δική τους. Και τα παιδιά τούς ανταμείβουν πλουσιοπάροχα. Συνεχίζουν με ζήλο τις σπουδές τους, τελειώνουν το Γυμνάσιο και πολλά ακολουθούν ανώτερες σπουδές στο Πανεπιστήμιο και γίνονται σπαυδαίοι επιστήμονες που τους καμαρώνουν οι γονείς τους και όλο το χωριό. Η έρευνα στο αρχείο του σχολείου μάς επιτρέπει να ισχυριστούμε ότι το χωριό πρέπει να είναι υπερήφανο για το επιστημονικό προσωπικό που έχει αναδείξει. Απ’ το σχολείο μας έχουν αποφοιτήσει παιδιά που συνέχισαν τις σπουδές τους και διακρίθηκαν για το επιστημονικό τους έργο και την κοινωνική τους προσφορά, όπως, εκπαιδευτικοί, γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, αξιωματικοί κ.α..