Το δημοτικό μας τραγούδι με την καθάρια φωνή της Χορτιώτισσας (Μέρος 11ο)

Δια στόματος Άννας Ευ. Αυλωνίτη

Στη δημοτική μας ποίηση και στη Λαογραφία γενικά, οι ρίζες που απλώνει το παρελθόν  είναι πολύ βαθιές και φτάνουν ως τις μέρες μας. Αρχαίοι θεοί και ήρωες ζουν παντοτινά ανάμεσά μας. Άλλαξαν μόνο μορφές και ονόματα.

Έτσι, ο μεγάλος ήρωας του εθνικού έπους Διγενής Ακρίτας είναι ένας ημίθεος, ένας άλλος Ηρακλής. Αλλά και ο Νικοτσάρας, ο Καραϊσκάκης, ο Λεπενιώτης εκφράζουν, με τον τρόπο του δημοτικού τραγουδιού, το ηρωικό πνεύμα και τον ηθικό κόσμο της λαϊκής ψυχής. Στο πλαίσιο αυτό, πολλοί κλέφτες τραγουδούσαν κλέφτικα τραγούδια, συμπληρώνοντας παλιά ή ανακατεύοντας στίχους γνωστών τραγουδιών και προσθέτοντας σύγχρονά τους περιστατικά.  Έτσι το τραγούδι πλάθεται και ξαναπλάθεται και γι’ αυτό μένει πάντα ζωντανό κι απρόσωπο. Χαρακτηριστικό αυτού του συμφυρμού είναι το αγωνιστικό - αντιστασιακό τραγούδι της περιόδου 1940 – 1944, που αντιμετωπίζεται από τους μελετητές περισσότερο σαν παραλογοτεχνικό φαινόμενο παρά ως αξιοπρόσεκτο αυθεντικό δημιούργημα.  Ωστόσο, η ανάγκη της ηθικής ενίσχυσης των αγωνιστών της λευτεριάς διαμορφώνει το κατάλληλο κλίμα, ώστε να ενεργοποιηθεί η λαϊκή έμπνευση με πρότυπο τα κλέφτικα τραγούδια. Έτσι, ο λαός δημιουργεί, διασκευάζοντας τους στίχους των κλέφτικων τραγουδιών, που συγκινούν ιδιαίτερα και δονούν τις καρδιές των αγωνιστών, για να ταιριάζουν στην περίσταση, διότι αναφέρονται στους Οθωμανούς δυνάστες, που εύκολα παραλληλίζονται με τους ναζιστές δυνάστες. Οι ναζιστές εδώ ταυτίζονται με Τούρκους και οι ανδρειωμένοι κλέφτες μετατρέπονται σε αγωνιστές της Αντίστασης. Υπάρχει όμως και μια ιδιαιτερότητα:  παρόλο που σημαντικότατο μέρος των δημοτικογενών αυτών τραγουδιών είναι στην ουσία επώνυμη ποίηση, αυτά διαδίδονται και εξαπλώνονται με τους όρους της προφορικής λαϊκής λογοτεχνίας, πάνω σε δημοτικό ρυθμό.  Ένα χτυπητό παράδειγμα αυτών των μετασχηματισμών και συμφυρμών αποτελεί  το ηρωικό τραγούδι που ακολουθεί και είναι σχετικά πρόσφατο (τραγουδιόταν μεταπολεμικά),  όπου κάνει εντύπωση ο αναχρονισμός και η ταύτιση των εχθρών με τους Τούρκους. Όπως και τα κλέφτικα τραγούδια, δεν περιλαμβάνει ακριβή διήγηση και λεπτομερή περιγραφή του περιστατικού. Αναφέρεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο, τον Κώστα, και εκφράζει  τη λεβεντιά, το σθένος και γενικά το ήθος του ήρωα, ενώ ο ζωντανός διάλογος προσδίδει αμεσότητα και παραστατικότητα στο τραγούδι. Η μετάπλαση και προσαρμογή στοιχείων από τα κλέφτικα τραγούδια και ιδιαίτερα από το τραγούδι «του Αθανάσιου Διάκου» είναι εμφανέστατη.

Του Κώστα

Πέντε λεβέντες είμαστε

(γεια σου Κώστα)

κι οι πέντε αρματωμένοι

μια χαρά είμαστε οι καημένοι.

Οι τέσσαροι συμφώνησαν

τον Κώστα να σκοτώσουν

και να τον θανατώσουν.

- Γίνεσαι τούρκος, γίνεσαι, (ορέ Κώστα)

την πίστη σου ν’ αλλάξεις,  τη ζωή σου να φυλάξεις;

- Εγώ τούρκος δε γίνομαι,

τη ζωή μου δεν αλλάζω,

τη ζωή μου ας τη χάσω.

Για την αντιγραφή: Έκτορας Γ. Χόρτης