Μάθε, παιδί μου, γράμματα

Του ΑΓΓΕΛΟΥ Γ. ΧΟΡΤΗ
Το χωριό μας, αγροτικός ορεινός οικισμός, μακριά, τηρουμένων των αναλογιών, από την πρωτεύουσα και αστικό κέντρο του νησιού μας, δεν διαδραμάτισε, κατά τον 19ο αιώνα και, όπως είναι φυσικό, και τους προηγούμενους, ρόλο στην εκπαιδευτική δραστηριότητα και συνακόλουθα στην πνευματική ζωή του τόπου.
Λειτουργούσε, βέβαια, σ’ αυτό, όπως μου διηγούνταν οι παππούληδές μου, σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης, τουλάχιστον κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Ωστόσο, χωρίς την ύπαρξη εκπαιδευτικής παράδοσης, χωρίς διδακτήριο και όργανα διδασκαλίας, με δασκάλους πενιχρότατα αμειβόμενους και χωρίς επάρκεια, η λειτουργία του ήταν ατελέσφορη, καθώς λίγοι και περιστασιακά φοιτούσαν σ’ αυτό. Γενικά, η εικόνα του σχολείου την εποχή αυτή, πρέπει να ήταν τέτοια που την περιγράφει ο ανώτερος εκπαιδευτικός της εποχής Χαρίσιος Παπαμάρκου, συνοψίζοντας τις περιγραφές έκτακτων επιθεωρητών των Δημοτικών σχολείων του 1883: άθλια διδακτήρια, έλλειψη οργάνων διδασκαλίας, ανεπαρκείς και κακώς αμειβόμενοι δάσκαλοι, κακές μέθοδοι διδασκαλίας και αντιπαιδαγωγικοί τρόποι αντιμετώπισης των μαθητών (σωματικές ποινές κ.λπ), ελάχιστο ποσοστό φοιτώντων, μηδαμινή παιδευτική επίδραση του σχολείου στο χαρακτήρα των μαθητών κ.λπ.

Το έτος 1895, επί κυβερνήσεως Δηλιγιάννη και υπουργού Παιδείας Πετρίδη, ψηφίστηκε ο νόμος ΒΤΜΘ (2349), ο οποίος, πέραν των άλλων, όριζε την ίδρυση πλήρων και κοινών δημοτικών σχολείων. Τα πλήρη ήταν σχολεία εξαετούς φοιτήσεως και τα κοινά τετραετούς. Με βάση το νόμο αυτό, ιδρύθηκε πλήρες δημοτικό σχολείο, με έδρα το Κωμηλιό, που εξυπηρετούσε τις εκπαιδευτικές ανάγκες και των Χορτάτων. Ωστόσο, επί πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου το 1911, με Βασιλικό Διάταγμα του Γεωργίου του Α΄ ( 22 Ιουλίου 1911), υπογραφόμενο από τον διάδοχο Κωνσταντίνο και τον τότε υπουργό Παιδείας, το πλήρες δημοτικό σχολείο Χορτάτων-Κωμηλιού υποβιβάζεται σε κοινό και ταυτόχρονα ιδρύεται κοινό δημοτικό σχολείο στα Χορτάτα.

Το νεοϊδρυθέν σχολείο, ελλείψει διδακτηρίου, στεγάστηκε κατά καιρούς σε ιδιωτικές οικίες (παπα-Γιάννη Χόρτη, Γεωργίου Γ. Χόρτη, Γεωργίου Βουκελάτου), καθώς και σε εκκλησίες (Αγία Αικατερίνη, Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος). Πολλές φορές την άνοιξη, το μάθημα γινόταν στο ύπαιθρο. Το δημόσιο διδακτήριο, στο οποίο στεγάστηκε το σχολείο παραδόθηκε για λειτουργία το 1958. Όπως φαίνεται, παρά την έλλειψη υποδομών, η ίδρυση του σχολείου συνδέθηκε με ολοένα αυξανόμενη εκπαιδευτική κινητικότητα. Σε αυτό, ίσως, συνέβαλε και η συχνότερη επαφή με την πρωτεύουσα του νησιού, καθώς και το παράδειγμα όσων πρώτοι προχώρησαν σε σπουδές εκτός του χωριού μας. Κάποιοι μαθητές άρχισαν να φοιτούν στο ελληνικό σχολείο στη Βασιλική και λιγότεροι στο Γυμνάσιο της Λευκάδας. Οι πρώτοι, από όσο ξέρω, την εποχή αυτήν, Χορτιώτες μαθητές του Γυμνασίου ήταν ο γιατρός και υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτης Ι. Χόρτης, ο αξιωματικός της Χωροφυλακής Σπύρος Ν. Χόρτης, ο φιλόλογος Βασίλειος Αθ. Χόρτης, ο δάσκαλός μου Νικόλαος Γ. Αχείμαστος, ο νομαρχιακός υπάλληλος Κωνσταντίνος Θ. Αυλωνίτης και, λίγο πριν από αυτούς, ο υπολοχαγός Ιωάννης Κ. Χόρτης, που χάθηκε το 1922 πολεμώντας στη Μ. Ασία. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και κυρίως από τη δεκαετία του 1960 και ύστερα, πολλοί νέοι από το χωριό, με αυξανόμενο ρυθμό, θα το εγκαταλείψουν για να σπουδάσουν, και σήμερα πολλές δεκάδες επιστημόνων το λαμπρύνουν με το έργο και την προσφορά τους στην κοινωνία.

Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!

Μαθητές του Δημοτικού σχολείου Χορτάτων στις αρχές του 1960

1: ΠΗΓΗ: Γενικά Αρχεία του Κράτους (Ευχαριστούμε την Παρασκευή Θ. Χόρτη, που έθεσε στη διάθεσή μας το έγγραφο 2: Ο συγχωριανός μας δάσκαλος Νικόλαος Αχείμαστος, που επί σειρά ετών προσέφερε τις πολύτιμες υπηρεσίες του στο Δημοτικό Σχολείο Χορτάτων.